တိုင္ထဝ္
နဝ္ေဝမ္ပါ ၃၀၊ ၂၀၀၉
အိုတ္မှိဟ္တအ္ ႏံြကုႝအေခါင္အရာ အလုႝဇကုသဂုတ္သြာတ္ေကတ္တ္ရ။ နကုႝအေခါင္အရာေတဿင္သာ္ဂွ္ဂွ္၊ ညးတအ္ ကုႝသဂုတ္သြာတ္ စပ္ကုႝကဆံင္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ညးတအ္ ( own political status) ကုီ၊ ေဒၢတ္လၛတ္ဗက္ ပေရင္ေဇှာ္ေမာဝ္ ပေရင္ပိုန္ျဂပ္၊ ပေရင္ေဝါဟာမှိဟ္ ေကုာံ ပေရင္ အခိုက္ကှာအေလံအထညးတအ္ကုီ သၜးသၜးပြးပြးမာန္ရ။
အေခါင္အရာအလုႝဇကုသဂုတ္သြာတ္ေကတ္တ္ဟုီဂွ္မုေရာ
ဗြဲသဇိုင္အဓိကမၢး၊ အေခါင္အရာမၢး အလုႝဇကုသဂုတ္သြာတ္ေကတ္တ္ဟုီဂွ္ ဒွ္အေခါင္အရာဒဒက္တဵကုႝမှိဟ္ဂမၜဳိင္ တှဟ္န ေသၢာံကုႝသဂုတ္သြာတ္ ကံကုသႝုညးတအ္ကုႝညးတအ္ရ။ ဗြဲေတဿင္မၢး ေသှာဝ္တ္ဂွ္ ေဍံကုႝအေခါင္ ကုမှိဟ္တအ္ တှဟ္နဂြံ႐ုဲစွ္ ကဆံင္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ညးတအ္ကုႝညးတအ္( ပေရင္ဒတူလိုင္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္) ( own political status) ကုီ၊ တှဟ္နဂြံကုႝ သဂုတ္သြာတ္ ဗုီဒက္ပတန္ ထၞဳတ္ခှံ ဒဒက္တဵကုႝ ပေရင္ပိုန္ျဂပ္၊ ပေရင္အခိုက္ကှာေယန္သှာင္ (ျပေဝဏ႘အေလံအထ) ေကုာံ ပေရင္ေဇှာ္ေမာဝ္ ေတာတက္ ညးတအ္ကုႝညးတအ္ကုီရ။ ပြမေဒၢတ္လၛတ္ဗက္ ပြမရပ္စပ္စကာအာ အေခါင္အရာဝြံဂွ္ ေဍံကတုႝဒွ္ကၜဳင္ နဴဂုန္ဖုႝနာနာပကာရ စပ္ကုႝပေရင္သၜးပြးပေရင္ဍဳင္ကြာန္ မပံင္ေတာဲေကၜာန္ေရင္တၜဳင္ ပႜဲအပႜဲဍဳင္မြဲမြဲေရာင္။ ဟိုတ္နဴဖုႝ စပ္ကုႝပေရင္ပံင္ေတာဲ ေကၜာန္ေရင္တၜဳင္ ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ သၜးသၜးပြးပြး ပႜဲအပႜဲဍဳင္မြဲမြဲဂွ္တုဲ အေခါင္အရာဝြံ ေဍံမံက္ဂတဝ္ရ။ အေခါင္အရာညးဍဳင္ကြာန္႐ုဲစွ္ဂွ္ ညံင္ဟြံဂြံ ေခက္အာကုႝအေခါင္အရာ မ႐ုဲစွ္ဟြံေထက္ မမှဳံဒဿံင္တအ္ဂွ္မာန္ဂွ္တုဲ the existence of the right to make a choice) တင္အဓိကဂွ္ ေဍံတန္တဵဒဿံင္ကုႝအေခါင္အရာ႐ုဲစွ္ဂွ္ရ။ ၐိုန္ဂွ္ကုီေလဝ္ နဇိုင္နတဲ ဗြဲပကတိ႐ုပ္ေဍံကတုႝဒွ္ဒဿံင္ဂွ္တုန္၊ အေခါင္အရာသ ဂုတ္သြာတ္ကံကုသုႝဇကုဇကုဝြံ ေဍံဒွ္ဒဿံင္ဗုီျပင္ လစြံစိုတ္အလုႝအသ႘ ပေရင္တုပ္စိုတ္အလုႝအသ႘ လတူပေရင္အာတ္မိက္ ေကာန္ဂကူ တအ္ဂွ္ရ။ ဗုီညးဍဳင္ကြာန္ေကာန္ဂကူတအ္ဂွ္ အာတ္မိက္ဂွ္ ဟြံဒွ္ကၜဳင္ဂွ္တုဲ တန္တဵဒဿံင္ကုႝ လတူသဂုတ္သြာတ္အလုႝအသ႘ရ။ ဟိုတ္ဂွ္တုဲ ပေရင္အာတ္မိက္စပ္ကုႝအေခါင္သြးပြး အခိုက္ကှာျပဝဏ႘အေလံအထတအ္ cultural autonomy ဂွ္ နကုႝအလုႝအသ႘ဍဳင္တအ္ဂွ္ ၐိုန္ရမမိက္သၸစဿတ္သမၲီကုီေလဝ္ ပေရင္အာတ္မိက္စပ္ကုႝပေရင္ဗၜးၐးဂွ္ မမိက္ပဲါတးေကၜံအိုတ္ရ။ ဆဂး အေခါင္အရာကံကုသုႝဇကုဇကု ဖန္က္ေကတ္တ္ အတိုင္ေသှာဝ္ဍဳင္နာနာ မပလဝ္စဿတ္သမၲီဂွ္မၢး အေခါင္အရာတအ္ဝြံ ရံင္ကုႝနဲကဲဗုီျပင္ေဍံမၢး ေဍံေဆင္စပ္ကုႝညး ဍဳင္ကြာန္(ညးဍဳင္ကြာန္ပုိင္ျပ႘)ဂွ္တုဲ၊ ဍဳင္မြဲမြဲ အလုႝအသ႘မြဲမြဲ ဟြံဂြံပိုင္ျပ႘လဝ္ရ။ ေဆင္စပ္ကုႝေဒၢတ္ဗက္အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဂွ္တုဲ လညာတ္အၾကာဂေကာံအာန္ပုႝတအ္ ပၚျခာတဵနာနာသာ္ရ။ သြက္ေကာန္ဂေကာံလၛဳႝတအ္ဂွ္ အရာညးတအ္ဒုင္တဲမာန္ဂွ္ အေခါင္အရာဗၜးၐးပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ဍဳိက္က္ေပင္င္မဒွ္ရ။ ဣဏံဂွ္ သြက္ဍဳင္မဒးဒုင္သီလဝ္ ဒးဒုင္သၸလဝ္ကဝ္လဝ္န႘တအ္ဂွ္မဂး ဍာံျပေလာန္ ရ။ သြက္ေကာန္ဂေကာံတှဟ္တအ္ပၜန္ဂွ္ တိုင္ပကဵရန္တဿံညးတအ္ဂွ္ ေဍံေဆင္စပ္ကုႝ အပုိင္အျခာဗှတ္ဗၞတ္ အဝုႝအေခါင္အရာ စပ္ကုႝပေရင္ ဍဳင္ကြာန္၊ ပေရင္အခိုက္ကှာေယန္သှာင္ ေကုာံ ပေရင္ပိုန္ျဂပ္တုဲ၊ ကာလေလၧာဝ္မၢး ပႜဲကုႝပေရင္ဆက္ေဆာံ ဗုီျပင္ေသှာတ္ဒက္ပတန္ ကဿိန္ဍဳင္ဝွိဒၵရာ(မဒွ္ဍဳင္ညးတအ္တန္တဵ)ဂွ္ရ။ ပႜဲကုႝကဿိန္ဍဳင္ဝွိဒၵရာညးတအ္တန္တဵဂွ္ ညးတအ္ႏံြပဿိက္ကုႝ ဗှတ္ဗၞတ္အေခါင္အရာ ေတဿင္တအ္ဂွ္ရ။ သြက္ေကာန္ဂေကာံလၛဳႝတအ္ပၜန္ဂွ္ ညးတအ္ႏံြပဿိက္ကုႝအေခါင္အရာ မမိက္တန္တဵပႜဲတိဍာ္ညးတအ္ေၾတံဂွ္တုဲ မိက္ဂြံအုပ္ဓုပ္ ေကာပ္ကာဲေကတ္တ္ ဟြံေသင္ကုႝမှိဟ္မၛးတအ္ လုပ္ပလာပ္ပထုဲ ၐက္ေၐတ္၊ ဟိုတ္ဂွ္တုဲ တိုင္ပကဵရန္တဿံညးတအ္ေဇတ္တ္ဂွ္ သြက္ဂြံလုပ္ အာေပဲါဗတိုက္စပ္ကုႝ အဝုႝအုပ္ဓုပ္ပ ကင္ရင္ညးတအ္ကုႝညးတအ္ရ။
ေစဝ္ေပှာန္မူ၊ သဇိုင္မူ ဒဒက္တဵကုႝ အေခါင္အုပ္ဓုပ္ပကင္ရင္အလုႝဇကုဂွ္ ေဍံဗဿံက္ထၞးလဝ္ပယုိဂ္ဥပမာ ပႜဲပိုဒ္မြဲ၊ လိက္ပဋိညာန္ကုလသမဂၢ ျပာျပာကတ္တ္ရ။ ကိုပ္ကၜာဝါဒိေတံဂွ္ သမၼတအေမရိကာန္ ဝူဒေရာ ေဝဲလသာန္ကုီ၊ ကႜဳိပ္သကိုပ္သုႝဗ႘ယိတ္ လ႘ေနန္ကုီ၊ ကႜဳိပ္သကိုပ္တှဟ္ဂမၜဳိင္ကုီ ဒုင္တဲေစွ္စိုတ္ကုႝအေခါင္အရာဝြံဂွ္တုဲ အရာဝြံဒွ္ကၜဳင္ ေစဝ္ေပှာန္မူ၊ ေသှာဝ္အာဂတပၜတရဵ ပႜဲအရာက ေလင္ဒက္ပတန္ ယူေရာပ္ ၾကဵနဴပှာန္ဂၜးတိပထမရ။ ေသှာဝ္၊ ေစဝ္ေပှာန္မူဝြံ စကာရပ္စပ္ကၜဳင္ ပႜဲလိက္ပဋိညာန္ အာတၲလာန္တာ သှာံ ၁၉၄၁ကုီ၊ ပႜဲအစ႘အဇန္ Dumbarton Oaks proposals ကုီဂွ္တုဲ၊ ေသှာဝ္အေခါင္အရာဝြံ ဗြဲၾကဵဏံ ကေလင္ရပ္စပ္စကာကၜဳင္လွဲလွဲလးလး ပႜဲလိက္ပဋိညာန္ကုလသမဂၢရ။ ဟိုတ္နဴပါကၜဳင္သာ္ဝြံဂွ္တုဲ အလုံဂၜးတိမြဲ သၸကၜဳင္စဿတ္သမၲီ ေစဝ္ေပှာန္မူဝြံ နဒဒွ္သဇိုင္အဓိက သြက္ဂြံမင္မြဲပေရင္မိတ္ဆာန္ကဿိန္ေရင္သကအ္ကုီ ဓဝ္ၐိုဟ္လလမ္ကုီ ပႜဲအၾကာဍဳင္မြဲကုႝမြဲရ။ ပႜဲကုႝလိက္ကသုက္ဍဳင္နာနာ၊ ပိုဒ္ကုိပ္ကၜာ၊ စပ္ကုႝအေခါင္အရာမွာဇန္ ေကုာံ ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ကုီ၊ ပႜဲလိက္ကသုက္ဍဳင္နာနာ စပ္ကုႝပေရင္အေခါင္အရာပေရင္ပိုန္ျဂပ္၊ ပေရင္ေဝါဟာမှိဟ္၊ အခိုက္ကှာတအ္ကုီ သၸကၜဳင္လဝ္စဿတ္သမၲီ နဒဒွ္အေခါင္အ ရာသြက္မှိဟ္အိုတ္သုီဂွ္တုဲ၊ စိုပ္သကၠရာဇ္သှာံ၁၉၇၆ဂွ္ ဗယုီလုပ္ကၜဳင္ရ။(၁) ပႜဲပိုဒ္လိက္မြဲ ဒဒက္တဵကုႝေဢာံပိုဒ္ဂွ္ ဟုီဗဿံက္လဝ္ဂွ္တုန္၊
အိုတ္မှိဟ္တအ္ ႏံြကုႝအေခါင္အရာ အလုႝဇကုသဂုတ္သြာတ္ေကတ္တ္ရ။ နကုႝအေခါင္အရာေတဿင္သာ္ဂွ္ဂွ္၊ ညးတအ္ ကုႝသဂုတ္သြာတ္ စပ္ကုႝကဆံင္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ညးတအ္ကုီ၊ ေဒၢတ္လၛတ္ဗက္ ပေရင္ေဇှာ္ေမာဝ္ ပေရင္ပိုန္ျဂပ္၊ ပေရင္ေဝါဟာမှိဟ္ ေကုာံ ပေရင္အခိုက္ကှာအေလံအထညးတအ္ကုီ သၜးသၜးပြးပြးမာန္ရ။
ေဆင္စပ္ကုႝအေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္အလုႝဇကုဇကုဝြံဂွ္၊ ဂေကာံအဓိကေဇှာ္ ပႜဲဍဳင္နာနာ ေကုာံ ေဒသေဇှာ္နာနာဂမၜဳိင္ သၸလဝ္စဿတ္ သမၲီအိုတ္ဂွ္တုဲ ပႜဲဂွ္ သဘင္သ႘ကၜ႘နာနာကုလသမဂၢ သှာံ ၁၉၇၀ေလဝ္ လေလာင္တရးကၜဳင္လဝ္ နကုႝယဿဳ လိက္လေလာင္ၾတး သဇိုင္မူေသှာဝ္ဍဳင္နာနာ စပ္ကုႝပေရင္ဆက္ေဆာံဍဳက္ေကဝ္ ေကုာံ ပံင္ေတာဲေကၜာန္ၐိုတ္ အၾကာဍဳင္မြဲကုႝမြဲ Declaration of Principles of International Law Concerning Friendly Relations and Co-operation Among States ကုီရ။ (၂) ပႜဲသှာံ ၁၉၇၅ဂွ္ သဘင္သ႘ကၜ႘ေဇှာ္ စပ္ကုႝပေရင္ဂုီကၜဳီ ေကုာံ ပံင္ေတာဲေကၜာန္ၐိုတ္ ပႜဲယူေရာပ္ ေကာ္ သ႘အိတ္သ္သ႘အ႘ Conference on Security and Co-operation in Europe (CSCE) တုပ္စိုတ္လတူဥပေဒေဢာံပိုဒ္လအိတ္ ေဟဝ္ေသန္က႘ Helsinki Final Act ကုီ၊ (၃) လိက္ပဋိညာန္အဖရိက စပ္ကုႝအေခါင္အရာမှိဟ္၊ အေခါင္အရာမွာဇန္ ပႜဲသှာံ ၁၉၈၁ ကုီ၊ ပႜဲသှာံ၁၉၉၀ဂွ္၊ လိက္ပဋိညာန္သ႘အိတ္သ္သ႘ ေပဝ္ေရတ္ သြက္ယူေရာပ္တိဿ တုပ္ကၜဳင္လဝ္စိုတ္ CSCE Charter of Paris for a New Europe ကုီ၊ ပႜဲသှာံ၁၉၉၃ဂွ္ လိက္လေလာင္ၾတး ေကုာံ အစ႘အဇန္ကေမၜာန္ ဗ႘ေယန္နာ Vienna Declaration and Programme of Action ကုီ၊ (၆)႐ုင္ေသှာဝ္ဓဝ္ဍဳင္နာနာ သၸကၜဳင္ဒတန္ဟုီဗဿံက္ကၜဳင္စပ္ကုႝပေရင္ကတုႝဒွ္ ပႜဲဍဳင္နာမ္ဗ႘ယ်ာ၊ ပလိုတ္သာဟာရ၊ တ႘မဝ္ဗဿံက္ကုီရ။ သအာင္နဴဏံပၜန္ဂွ္ ကမၼတ႘အေခါင္အရာမှိဟ္ကုလသမဂၢ ဟုီကၜဳင္စပ္ကုႝအေခါင္အရာသ ဂုတ္သြာတ္အလုႝဇကုဇကုဝြံကုီ၊ ကမၼတ႘စပ္ကုႝပလုီပလာ္ေကၜံ ဖအိုတ္သအးေကၜံ ပေရင္ပၚျခာဂကူကုီ၊ ဂေကာံနာဲဗစာဍဳင္နာနာဂမၜဳိင္ နာနာသာ္တအ္ေလဝ္ ဟုီတုပ္ကၜဳင္စိုတ္ လတူအေခါင္အရာကံကုသုႝဇကုဇကုဖန္က္ေကတ္တ္ဝြံကုီရ။
(လိက္ပေရင္ဝြံ နိႆဲကံက္နဳက္ကၜာဲေစၜာံနင္ နဴဝိပ္သာ္ ဂေကာံအာန္ပုႝ(UNPO)ရ။ ဂလာန္ေဝါဟာရမကၜာဲေစၜာံလဝ္တအ္ဂွ္ ဗြဲမဗဗြဲကုႝဒှာဲ ကၜာဲစကာလဝ္ေဝါဟာရဂွ္တုဲ ယႈက္ထုဲဒဿံင္ညိညရ။ မိက္ဂြံဗွ္ေကတ္ဘာသာေအန္ဂလိက္မၢး ပံက္ဗွ္ပႜဲဝိပ္သာ္အာန္ပုႝညိ။)
အေခါင္ကံကုသုႝဇကုဇကုသဂုတ္သြာတ္ေကတ္တ္(ကိုယ္ပုိင္ျပဌာန္းခြ႕င္) Self-determination
